Kirkut - Cmentarz Żydowski
Znajdujący się przy ulicy Podwale w Chrzanowie cmentarz żydowski sięga swoimi początkami połowy XVIII wieku. „Mały cmentarz” żydowski zastał założony około 1763 roku. Prawdopodobnie na początku XIX w. w jego sąsiedztwie założono „duży cmentarz” żydowski, a następnie oba otoczono wspólnym murem ogrodzenia. Podczas drugiej wojny światowej Niemcy zniszczyli „mały cmentarz”. Przez jego teren poprowadzono drogę, a macewy wykorzystano do jej utwardzenia. Obecnie na miejscu „małego cmentarza” stoi stacja benzynowa oraz przebiega fragment ulicy Podwale. Oba cmentarze można zobaczyć na planach Chrzanowa z 1842 r., 1843 r. i 1848 roku.
Cmentarz żydowski zakładano najczęściej poza miastem, na piaszczystych pagórkach, a więc w rejonach nieatrakcyjnych pod względem uprawy roli i zabudowy, co dla Żydów było gwarancją nienaruszalności cmentarza zakładanego na wieczność. Najczęstszą formą nagrobków jest pionowa, kamienna stela zwana macewą. Na nagrobkach znajdują się oczywiście epitafia w postaci kilku, kilkunastu linijek tekstu w języku hebrajskim, zawierającego dane osobowe zmarłego – imię, imię ojca, data śmierci, czasem nazwisko, w przypadku kobiet dane męża – uzupełnione lamentacjami oraz laudacjami. Dekorację macew stanowią przedstawienia występujących w Biblii (Tora) i Talmudzie zwierząt, roślin, detali architektonicznych, niejednokrotnie zaczerpnięte ze sztuki starożytnego Bliskiego Wschodu. Zdarza się, że symbole bezpośrednio odnoszą się do osoby zmarłej np. dłonie w geście błogosławieństwa na grobach kapłanów czy dzban na grobach lewitów.
Na cmentarzu w Chrzanowie znajdują się dwa ohele, czyli budynki wzniesione nad grobami zasłużonych rabinów – północny nad grobem Salomona Bochnera, zaś południowy nad grobami sześciu przedstawicieli rabinackiego rodu Halbersztamów. Niemal w centrum nekropolii ulokowano zbiorową mogiłę, pomnik upamiętniający 27 Żydów z Chrzanowa rozstrzelanych we wrześniu 1939 r. w Trzebini. Pomnik wspomina także ostateczną zagładę Żydów z Chrzanowa w lutym 1943 roku. Najstarszy zachowany do dziś nagrobek pochodzi z 1802 r., zaś ostatnie pochówki datowane są na okres tuż po II wojnie światowej. Wiele nagrobków posiada wartość zabytkową i artystyczną.
W latach 2005–2007 staraniem gmin żydowskich i samorządu lokalnego Chrzanowa została przeprowadzona gruntowna renowacja nekropolii. Został odbudowany i wzmocniony mur, wykonano nową bramę wejściową, poskładano rozbite nagrobki i usunięto zbędny drzewostan. W uroczystości otwarcia odnowionego cmentarza wziął udział naczelny rabin Polski, Michael Schudrich, oraz potomkowie żydowskich mieszkańców Chrzanowa z Izraela, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii i Niemiec, a także przedstawiciele tamtejszych gmin żydowskich oraz placówek dyplomatycznych Izraela, Stanów Zjednoczonych i Niemiec.
Adres: ul. Borowcowa — ul. Podwale, Chrzanów
